Jedno z cmentarzysk, liczące ponad 100 kurhanów ciałopalnych pochodzących z IX-X wieku znajduje się w lesie Sokolec w pobliżu rezerwatu „Prządki”.

Częste są w lasach choleryczne cmentarze, najczęściej pochodzące z XIX w. W niektórych wioskach zmarła wtedy trzecia część mieszkańców. W obawie przed rozprzestrzenianiem się epidemii Austriacy zabronili chowania ofiar na cmentarzach wiejskich, wyznaczając miejsca pochówków na terenie lasów. Codziennie furmanki zwoziły tu po kilkanaście zwłok. Ci, którzy zajmowali się ich grzebaniem, wkrótce sami byli chowani... Stąd w Beskidzie i na Pogórzu wiele miejsc w lesie nosi nazwę „cholerne”, „choleryczne”, „meralina” czy „zaraza”. W niektórych przetrwały skromne kamienne pomniczki, w innych leśnicy odtworzyli zarys cmentarza, stawiając pamiątkowy krzyż.

Od kilku lat zamiast sztucznych kwiatów, na leśnych mogiłach pojawiają się gałązki jedliny ze wstążką z napisem „pamiętamy” oraz logo Lasów Państwowych i Polskiego Towarzystwa Leśnego.

W Nadleśnictwie Baligród leśne gałązki zostały wyłożone na grobach leśników na cmentarzach w Baligrodzie, Wołkowyi i Bukowcu oraz na cerkwiskach w Jabłonkach, Huczwicach i Rabym. Cmentarze leśne są pod stałą opieką leśników oraz Stowarzyszenia Eksploracyjno-Historycznego Galicja.

W ubiegłym roku  Nadleśnictwie Dukla w leśnictwie Daliowa na zachodnich stokach Dzielca, a w tym roku z inicjatywy Polskiego Forum Historyczno-Eksploracyjnego „Włóczykij” została przeprowadzona rewitalizacja cmentarza wojennego z czasów I wojny światowej.  Zbiorowe miejsce pochówku o wymiarach ok. 20 x 30 m zostało zlokalizowane między innymi w oparciu o analizę powierzchni gruntu wykonaną metodą skanowania laserowego LIDAR. Wykonano prace oczyszczenia powierzchni z podszytu, gałęzi, grubej warstwy ściółki, wkopano drewniany krzyż, który u podstawy obłożono kamieniem piaskowcowym. Krzyż został opatrzony tablicą upamiętniającą miejsce i wydarzenie.

W leśnictwie Cergowa otoczono opieką (oczyszczenie, uporządkowanie otoczenia) mogiłę polskiego żołnierza poległego w czasie II wojny światowej odnowioną w roku 2017.

W Nadleśnictwie Jarosław na terenie leśnictw Bór, Łapajówka i Surmaczówka leśniczowie dokonali przeglądu stanu oraz podjęli działania porządkowe polegające np na usunięciu odrośli krzewów, liści.

Na terenie Nadleśnictwa Kolbuszowa znajduje się 7 pojedynczych grobów – na wszystkich co roku zapalane są znicze.

Nadleśnictwo Kołaczyce – w leśnictwie Bieździedza w lipcu tego roku leśnicy we współpracy z Gminą Kołaczyce wykonali nowe ogrodzenie wokół mogiły żydowskiej, a także barierkę przy ścieżce prowadzącej do miejsca pamięci. Mogiła ta upamiętnia ofiary Holokaustu – 260 żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci z Brzostku, Kołaczyc, a także okolicznych miejscowości, zamordowanych i pochowanych w zbiorowej mogile w sierpniu 1942 r.

W minionym roku wykonano też nowe ogrodzenia przy kurhanach w leśnictwach Bierówka (oddz. 29a i 40a) i Bieździedza (oddz. 77b), usunięto kilka drzew niebezpiecznych na cmentarzu ofiar terroru hitlerowskiego w leśnictwie Bierówka (oddz. 55b), dokonano renowacji pomnika żołnierzy Wojska Polskiego i ludności cywilnej, oczyszczono i pomalowano ogrodzenie wokół pomnika w leśnictwie Bierówka, wykonano prace porządkowe na cmentarzach cholerycznych z XIX w. w leśnictwie Odrzykoń w oddz. 84c i 90a.

W połowie października na tzw. Rzekach w leśnictwie Odrzykoń zostało wybudowane nowe ogrodzenie wokół cmentarza cholerycznego z XIX w. W pracach udział wzięli leśnicy i myśliwi z Koła Łowieckiego „Sokół” Łączki Jagiellońskie, a także miejscowa ludność.

W Nadleśnictwie Mielec na terenie leśnictwa Szydłowiec znajdują się mogiły pochodzące z okresu II wojny światowej. W pojedynczej mogile blisko leśniczówki wg przekazów ustnych miejscowej ludności pochowana została osoba pochodzenia żydowskiego, rozstrzelana przez Niemców na skraju wsi Przyłęk. W 5 mogiłach położonych w zagłębieniu, o ukształtowaniu przypominającym stanowisko artyleryjskie, pochowani zostali żołnierze o nieustalonej narodowości (Niemcy lub Rosjanie). Mieleccy leśnicy otoczyli drewnianym ogrodzeniem oba miejsca i opiekują się nimi wspólnie dziećmi ze Szkoły Podstawowej w Przyłęku. W roku poprzednim osoby związane z Klubem Historycznym Prawda i Pamięć ułożyły płyty nagrobne na tych mogiłach. Jako materiał wykorzystane zostały kamienie, które stanowiły podbudowę drogi leśnej, tzw. lesiówki, wybudowanej w czasie okupacji niemieckiej; obecnie jest to teren wschodniej obwodnicy Mielca.

Pracownicy Nadleśnictwa Narol składają kwiaty na grobach zmarłych pracowników, biorą udział w porządkowaniu cmentarzy wraz z uczniami, harcerzami  oraz rodzinami zmarłych, opiekują się nad kilkoma samotnymi grobami w lesie. Brali tez udział w nagraniu audycji radiowej „Lasy Na kresach”, na temat grobów i cmentarzy leżących na terenie Nadleśnictwa Narol - emisja audycji 1.11.2019 o 17.10 w Katolickim Radiu Zamość.

Nadleśnictwo Sieniawa opiekuje się grobami leśników sprzed lat na cmentarzu w Sieniawie: profesora Kazimierza Sucheckiego, Franciszka Doleżala, nadleśniczego dóbr Ordynacji Zamojskiej, Jana Ligmana, emerytowanego dyrektora lasów i burmistrza Sieniawy, powstańca z roku 1863, Ernesta Mańkowskiego inż. leśnika, oficera A.K., Jana Żerebeckiego dyrektora OTL Stary Sącz. Co roku wykonywane jest porządkowanie i czyszczenie grobu.

Pracownicy Nadleśnictwa Głogów pamiętają o kwiatach i zniczach na grobie Jana Skrzypka, leśniczego i żołnierza Armii Krajowej, zamordowanego przez UB w 1945 roku. Cmentarz, na którym spoczywa znajduje się w Porębach Kupieńskich.

Nadleśnictwo Tuszyma stale opiekuje się miejscem na terenie leśnictwa Sokole, gdzie z rąk UB zginął żołnierza AK Józef Wałek, ps. "Żbik".

Leśnicy z Nadleśnictwa Komańcza zanieśli gałązki pamięci na kilkanaście cmentarzy z I wojny światowej, położonych w leśnej głuszy.

Nadleśnictwo Lubaczów troszczy się o śródleśne cmentarze z I wojny światowej, a także parafialne, w miejscach nieistniejących wsi. Najcenniejszymi obiektami są cmentarze w Bruśnie Starym oraz Sieniawce. Cmentarz w Bruśnie Starym, położony wśród lasów leśnictwa Polanka, jest pozostałością wsi wysiedlonej w czasie akcji Wisła w latach 40. ubiegłego wieku. Wieś Brusno Stare słynęła z kamieniarki. Miejscowi kamieniarze wykonywali nagrobki, krzyże wotywne i przydrożne, a także żarna i elementy ogrodzeń. Kunszt kamieniarzy z Brusna Starego można podziwiać oglądając nagrobki wykonywane z miejscowego wapienia. Bardzo często mają one formę krzyży stylizowanych na drewniane, z wyrzeźbionymi pieczołowicie fragmentami kory, sękami, słojami przyrostu oraz oplatającymi je roślinami. Obiekt jest wpisany do rejestru konserwatora zabytków. Dzięki współpracy Nadleśnictwa Lubaczów, Wojewódzkiego Konserwatora Ochrony Zabytków, Stowarzyszenia Przyjaciół Ziemi Horynieckiej oraz Gmin Horyniec-Zdrój od kilku 2014 roku lat prowadzone są prace renowacyjne. W ramach prac odnowiono ponad 200 nagrobków.

Cmentarz położony w lasach leśnictwa Budomierz jest również pozostałością nieistniejącej już wsi Sieniawka. Na cmentarzu znajduje się ok. 100 nagrobków ze szkoły bruśnieńskiej, w tym nagrobki wykonane przez pochodzącego z Sieniawki rzemieślnika -rzeźbiarza Wasyla Gudza. Na cmentarzu znajduje się okazały nagrobek leśniczego Juliana Dygdalewicza, który zginął tragicznie w 1919 r. Staraniem nadleśnictwa obiekt został w 2018 r. wpisany do Rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W 2019 r., dzięki dotacjom Konserwatora, Nadleśnictwa, Gminy Lubaczów oraz Stowarzyszenia Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych Gminy Lubaczów rozpoczęto renowację nagrobków.

W Nadleśnictwie Stuposiany, jak co roku, wstążki pamięci pojawią na starym cmentarzu w Stuposianach oraz pod pomnikiem w miejscu śmierci 74 Polaków pomordowanych przez UPA na Brenzbergu.

          Tekst: Edward Marszałek

Rzecznik prasowy RDLP w Krośnie